МҰНАЙ ӨҢДЕУ ЖӘНЕ МАРКЕТИНГІ
Бүгінгі таңда Компанияның Қазақстан Республикасы мен Румыниядағы мұнай өңдеу зауыттарын жаңғырту бойынша ірі жобалары аяқталды. Орта мерзімді перспективада Компания келесі бағыттарға назар аударуды жоспарлап отыр:
- Қазақстан Республикасындағы мұнай өңдеу зауыттары бойынша – шығындарды төмендету, бизнес-процестердің трансформациясы мен мұнай өңдеу зауыттарын цифрландыру арқылы операциялық тиімділікті арттыру, сондай-ақ технологиялық қажеттіліктерге арналған шығындар мен отынды төмендету есебінен мұнай өнімдерін шығару көлемін ұлғайту;
- Румыниядағы мұнай өңдеу зауыттары бойынша – өндірістік процестерді оңтайландыру мен цифрландыру және мұнай өнімдерін өткізу маржасын арттыру мақсатында мұнай өнімдерінің оңтайлы себетін қамтамасыз ету есебінен өңдеуге арналған шығындарды бір мезгілде азайта отырып, неғұрлым бағалы мұнай өнімдерінің шығуын ұлғайту жолымен тиімділікті арттыру, сондай-ақ ҚМГ Корпоративтік орталығына дивидендтер төлеу;
- мұнай-химия кешенін дамыту – ҚМГ сенімгерлік басқару шарттарында екі ірі инвестициялық жобаны іске асыруда:
- 2021 жылы іске қосу жоспарланып отырған қуаты жылына 500 мың тонна полипропилен өндіру жөніндегі алғашқы интеграцияланған газ-химия кешенін салу,
- қуаты жылына 1,25 млн тонна полиэтилен өндіру зауытының құрылысы (жобалау сатысында).
МҰНАЙ ЖӘНЕ КОНДЕНСАТ МАРКЕТИНГІ
2020 жылы ҚМГ меншікті өндірілген мұнай мен конденсатты өткізу көлемі 22 012 мың тоннаны құрады, оның ішінде мұнай экспорты – 15 161 мың тонна, ішкі мұнай жеткізу көлемі — 6 851 мың тонна. Ішкі жеткізілім көлемі Қазақстандағы ҚМГ мұнай өңдеу зауыттарына жеткізілімдерді толығымен қамтиды: 2 925 мың тонна – АМӨЗ, 2 939 мың – ПМХЗ, 542 мың – ПҚОП пен 427 мың тонна – Caspi Bitum. Көрсеткіштердің төмендеуі негізінен коронавирустық инфекцияның таралуына және ОПЕК+ шеңберіндегі келісімге байланысты мұнай өндіру мен тұтынудың төмендеуіне байланысты.
| Активтер | 2018 | 2019 | 2020 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Экспорт | Ішкі нарық | Барлығы | Экспорт | Ішкі нарық | Барлығы | Экспорт | Ішкі нарық | Барлығы | |
| Операциялық | 8 773 | 6 980 | 15 752 | 8 472 | 7 137 | 15 609 | 7 524 | 6 849 | 14 373 |
| Оның ішінде | 5 367 | 3 303 | 8 670 | 5 325 | 3 453 | 8 778 | 4 911 | 3 514 | 8 425 |
| | 7 971 | 12 | 7 983 | 8 215 | 1 | 8 216 | 7 637 | 2 | 7 639 |
| Итого | 16 744 | 6 991 | 23 735 | 16 688 | 7 138 | 23 826 | 15 161 | 6 851 | 22 012 |
ӨҢДЕУШІ АКТИВТЕР
ҚМГ активтерінің құрылымында сұйық көмірсутек шикізатын (КСШ), көбінесе мұнай өңдеуді Қазақстанда төрт және Румынияда екі мұнай өңдеу зауыты жүзеге асырады.
Перспективалы жобалар мен жаңа технологиялар
2020 жылдың наурызында АМӨЗ-де АТ-2 қондырғысында технологиялық процесті жетілдірілген басқару жүйесін (ТПЖБЖ) енгізу аяқталды. Қорытындылары бойынша оң нәтижеге қол жеткізілді: тікелей айдалатын бензин өндірісі 0,32%-ке және дизель фракциясы өндірісі 0,36%-ке ұлғайды, мазуттағы ашық мұнай өнімдерінің құрамы 0,2%-ке азайды, сондай-ақ қондырғы режимдері арасындағы ауысу уақыты азайтылды және тұтастай алғанда технологиялық режим тұрақтандырылды. 2021 жылы АВТ-3 қондырғысында ТПЖБЖ енгізу жоспарланып отыр.
Caspi Bitum БК ЖШС битумдардың тотығуы мен модификациясы блоктарын жаңғыртуға кірісті, бұл битум шығаруды 50%-ке дейін ұлғайтуға мүмкіндік береді, қазіргі уақытта жобаларға мемлекеттік сараптама қорытындылары алынды.
МӨЗ цифрлық Бас жоспар мен 3D-модель жасайды. Жобаның мақсаты объектілерді лазерлік сканерлеу және 3D-модельдеу әдісімен алынған жоғары дәлдікті МӨЗ-дің цифрлық бас жоспарын жасау, сондай-ақ интеграцияланған инженерлік деректерді жинауды, оларды талдауды, өңдеуді, сақтауды, басқаруды және визуализацияны қамтамасыз ететін жүйені құру болып табылады.
МӨЗ жергілікті инженерлік модельдерді енгізуге кірісті. Жобаның мақсаты – мұнай өңдеудің технологиялық процестерін оңтайландыру, технологиялық қондырғылардың модельдерін жасау арқылы технологиялық процестердегі қиындықтарды шешу. Жоба технологиялық жабдықтың жұмысын жақсы болжауға, сондай-ақ операциялық шығыстар бойынша шығындарды азайтуға мүмкіндік береді.
| Көрсеткіші | Қазақстан | Румыния | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Атырау мұнай өңдеу зауыты (АМӨЗ) | Павлодар мұнай-химия зауыты (ПМХЗ) | Шымкент мұнай өңдеу зауыты (ШМӨЗ) | Caspi Bitum | Петромидия | Вега | |
| Орналасқан жері | Атырау | Павлодар | Шымкент | Актау | Нэводарь | Плойешть |
| Пайдалануға берілген жылы | 1945 | 1978 | 1985 | 2013 | 1979 | 1905 |
| Өңдеудің жобалық қуаты, млн тонна | 5,5 | 6,0 | 6,0 | 1,0 | | 0,5 |
| 2020 жылы КШС өңдеу көлемі, млн тонна | 5 | 5 | 4,8 | 0,87 | | 0,36 |
| Жүктеу 2020 жылы, % | 91 | 83 | 80 | 87 | 81 | 72 |
| ҚМГ иелену үлесі, % | 99,53 | 100 | 49,72 | 50 | 54,63 | 54,63 |
| Нельсон Индексі | 13,9 | 10,5 | 8,2 | – | 10,5 | – |
| 2020 жылы ашық түсті мұнай өнімдерінің шығуы, % | 59 | 69 | 82 | – | 86,01 | – |
| МӨЗ-дің тең иелері | – | – | CNPC | CITIC | Румыния Үкіметі | Румыния Үкіметі |
ТАРИФТІК САЯСАТ
Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттары белгіленген тарифтер бойынша (бизнестің процессингтік схемасы) мұнайды өңдеу жөніндегі қызметтерді ғана көрсетеді, мұнайды өңдеу үшін сатып алмайды және алынған мұнай өнімдерін сатпайды. Мұнай жеткізушілер дайын мұнай өнімдерін өздері сатады. Мұнай өңдеу зауыттары тек өндірістік мәселелерге назар аударады, нәтижесінде өңдеу қызметі оңтайландырылып, шығындар азаяды.
Қазақстан Республикасының мұнай өңдеу зауыттарының мұнай өңдеу қызметіне арналған тарифтер өндіріске арналған іс жүзіндегі операциялық шығындардан және инвестициялық құрамдас бөліктен (өндірістің ағымдағы деңгейін қолдауға арналған күрделі салымдар, жаңғыртуға тартылған қарыздарды төлеу) қалыптасады.
| Зауыт | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| АМӨЗ | 33 810 | 37 436 | 41 168 |
| ПМХЗ | 17 250 | 19 805 | 20 904 |
| ПКОП | 19 579 | 24 485 | 30 783 |
| Caspi Bitum | 18 008 | 18 010 | 18 003 |
ҚАЗАҚСТАНДА МҰНАЙ ӨҢДЕУ
Көмірсутек шикізатын өңдеу және мұнай өнімдерін өндіру
2020 жылы Қазақстанның мұнай өңдеу зауыттарында (ҚМГ үлесіне) көмірсутек шикізатын (КСШ) өңдеу көлемі 12 849 мың тоннаны, ал мұнай өнімдерін өндіру – 11 707 мың тонна дайын өнімді құрады. 2019 жылмен салыстырғанда, есепті кезеңде КСШ өңдеу және мұнай өнімдерін өндіру көрсеткіштері 7%-ке төмендеді. Бұл негізінен COVID-19 пандемиясының теріс әсерінен болды, соның салдарынан отынға деген сұраныс азайып, МӨЗ-ге мұнай тиеу төмендеді, сондай-ақ АМӨЗ бен ПМХЗ-ға жоспарлы жөндеу жұмыстарының нәтижесінде болды. Дегенмен, 2020 жылы ҚМГ Қазақстан Республикасының ішкі нарығының ашық мұнай өнімдеріне қажеттілігін толық қамтамасыз етті.
| Зауыт | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| АМӨЗ | 5 268 | 5 388 | 5 016 |
| ПМХЗ | 5 340 | 5 290 | 5 004 |
| ПКОП (50%) | 2 366 | 2 701 | 2 397 |
| Caspi Bitum (50%) | 409 | 443 | 433 |
| Барлығы | 13 384 | 13 822 | 12 849 |
| Мұнай өнімдері | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| АМӨЗ | 4 742 (100%) | 4 892 (100%) | 4 525 (100%) |
| | 2 857 (60%) | 2 998 (61%) | 2 737 (60%) |
| | 1 589 (33%) | 1 590 (33%) | 1 383 (31%) |
| | 33 (1%) | 166 (3%) | 250 (6%) |
| Өзгелері | 263 (6%) | 138 (3%) | 155 (3%) |
| ПМХЗ | 4 854 (100%) | 4 794 (100%) | 4 609 (100%) |
| Ашық | 3 552 (73%) | 3 600 (75%) | 3 438 (75%) |
| Қара | 1 007 (21%) | 894 (19%) | 896 (19%) |
| Өзгелері | 295 (6%) | 300 (6%) | 275 (6%) |
| ПКОП (50%) | 2 151 (100%) | 2 477 (100%) | 2 145 (100%) |
| Ашық | 1 507 (70%) | 2 028 (82%) | 1 970 (92%) |
| Қара | 643 (30%) | 447 (18%) | 172 (8%) |
| Өзгелері | 1 | 2 | 3 |
| Caspi Bitum (50%) | 405 (100%) | 439 (100%) | 428 (100%) |
| Ашық | 154 (38%) | 185 (42%) | 185 (43%) |
| Өзгелері | 251 (62%) | 254 (58%) | 243 (57%) |
| Барлығы | 12 152 | 12 602 | 11 707 |
ҚМГ жеке мұнайынан мұнай өнімдерін өндіру және маркетингі
Жеке мұнайдан мұнай өнімдерін өндіруге арналған шикізат "Өзенмұнайгаз" АҚ (ӨМГ), «Ембімұнайгаз» АҚ (ЕМГ), «Қазақтүрікмұнай» ЖШС (ҚТМ) және "Өріктау Оперейтинг" ЖШС-дан (ӨО) АМӨЗ бен ПМХЗ-ға жеткізіледі. Өңдеуден кейін мұнай өнімдері ішкі нарыққа және экспортқа сатылады.
2020 жылы ӨМГ, ЕМГ, ҚТМ және ӨО өңдеу үшін 3 517 мың тонна мұнай жеткізді, оның ішінде 2 178 мың тонна АМӨЗ-ге және 1 339 мың тонна ПМХЗ-ға жеткізілді. Екі мұнай өңдеу зауыты 3 133 мың тонна мұнай өнімдерін өндірді, бұл ретте ашық мұнай өнімдерін өндіру 61%-ті, қара мұнай өнімдерін өндіру – 26%-ті, мұнай-химия өнімдерін өндіру – 4%-ті және өзге де мұнай өнімдері – 9%-ті құрады.
ӨМГ, ЕМГ, ҚТМ және ӨО-дан сатып алынған мұнайды қайта өңдегеннен кейін өндірілген мұнай өнімдері АМӨЗ және ПМХЗ-мен көтерме саудада өткізіледі. 2020 жылы 3 167 мың тонна мұнай өнімдері сатылды, олардың ішінде негізгі бөлігін бензиндер, дизель отыны және мазут (78%) құрады.
Мұнай өнімдерінің басым бөлігі ішкі нарықта сатылды (3 167 мың тоннаның 2 160 мыңы), ал қалған бөлігі экспортталды (1 007 мың тонна). 2019 жылмен салыстырғанда экспортқа мұнай өнімдерін жеткізу үлесі ішкі нарықта тұтынудың төмендеуіне байланысты ашық мұнай өнімдерін экспорттық жеткізудің өсуіне байланысты 203 мың тоннаға (+6%) ұлғайды.
Ішкі нарықта 1 217 мың тонна бензин мен дизель отыны Petro retail ЖШС АЖҚС бөлшек сауда желісі үшін, 198 мың тонна дизель отыны – ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер үшін, 46 мың тонна мазут – әлеуметтік-өндірістік объектілер мен мекемелерді жылыту үшін, 134 мың тонна бензин, дизель отыны мен авиаотын және 40 мың тонна мазут әлеуетті органдарға, әуежайларға және коммерциялық авиацияға ашық мұнай өнімдері мен мазутты жеткізу жөніндегі бірыңғай оператор шеңберіндеқажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін "ҚМГ-Аэро" ЖШС-ға, 430 мың тонна мұнай өнімдері – сырт ұйымдарға жөнетілді.
| Мұнай өнімдері | АМӨЗ | ПМХЗ | Барлығы | 2020 жылғы 12 айдағы мұнай өнімдерінің орташа көтерме бағалары, тонна үшін теңге |
|---|---|---|---|---|
| Ашық | 1 092 | 817 | 1 909 | 147 341 |
| Қара | 589 | 234 | 823 | 66 636 |
| Мұнай-химия | 110 | 0 | 110 | 111 740 |
| Өзгелері | 114 | 176 | 290 | 32 282 |
| Барлығы | 1 905 | 1 228 | 3 133 | 114 031 |
РУМЫНИЯДА МҰНАЙ ӨҢДЕУ
ҚМГИ негізгі қызметі көмірсутек шикізатын өңдеу және мұнай өнімдерін көтерме және бөлшек саудада өткізу болып табылады. Шикізатты бастапқы өңдеумен ҚМГИ-нің жеке мұнай өңдеу зауыты – "Петромидия", ал қайталама өңдеумен — "Вега" МӨЗ айналысады. "Петромидия" мен "Вега" зауыттары келесі схема бойынша жұмыс істейді: зауыт көмірсутек шикізатын балансқа сатып алады, оны өңдейді, содан кейін көтерме немесе бөлшек саудада өзінің ААЖҚС бөлшек желісі арқылы сатады.
Сондай-ақ ҚМГИ тығыздығы жоғары және төмен полипропилен мен полиэтилен (LDPE және HDPE) өндіретін ірі мұнай-химия кешеніне тиесілі. Аталған ҚМГИ ЕТҰ-дан басқа – "ҚМГ Трейдинг АГ" ҚМГИ мұнай өңдеу зауыттарында өндірілген, сондай-ақ үшінші тараптар өндірген шикі мұнай мен мұнай өнімдерінің трейдингімен айналысады.
2020 жылы Румыниядағы мұнай өңдеу зауыттарында көмірсутек және өзге де шикізатты өңдеу көлемі 5 228 мың тоннаны, ал мұнай өнімдерін өндіру – 5 110 мың тоннаны құрады. 2019 жылмен салыстырғанда, көрсеткіштер орта есеппен 23%-ке төмендеді, бұл артықшылық "Петромидия" МӨЗ-ді 2020 жылғы наурыздың ортасынан мамырға дейін жоспарланған уақытша тоқтатумен (жөндеу 45 күн ішінде карантин жағдайында, өндірістік оқиғасыз және COVID-19 жұқтыру жағдайларынсыз сәтті жүргізілді), қысқы кезеңде Қара теңіз бен Мидия порты ауданындағы ауа райының нашар жағдайларымен байланысты, бұл кейіннен шикі мұнайдың, сондай-ақ тікелей айдалатын газойл жеткізіліміне, сондай-ақ COVID-19 пандемиясының әсерінен өнімге деген сұраныстың төмендеуіне байланысты.
| Зауыт | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| Петромидия | 5 925 | 6 331 | 4 864 |
| Вега | 406 | 436 | 364 |
| Барлығы | 6 331 | 6 767 | 5 228 |
| Зауыт | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| Петромидия | 5 788 | 6 172 | 4 749 |
| | 4 903 | 5 225 | 4 009 |
| | 687 | 736 | 575 |
| Өзгелері | 198 | 211 | 165 |
| Вега | 397 | 442 | 361 |
| Қара | 102 | 120 | 123 |
| Өзгелері | 295 | 321 | 238 |
| Барлығы | 6 185 | 6 614 | 5 110 |
COVID-19 пандемиясы шикі мұнай мен мұнай өнімдеріне деген сұранысқа әсер етті, ол бұрын-соңды болмаған төмен деңгейге дейін төмендеді. Карантиндік шаралар нарықта мұнай өнімдерінің тым көп болуына әкеп соқты. Мамырдан бастап қайта өңдеудің нарықтық маржасы (жоспар бойынша өнімнің шығу деңгейіне мөлшерленген, барлық мұнай өнімдерінің іс жүзіндегі нарықтық баға белгіленімдері мен өнім өндіру үшін тұтынылатын шикізаттың іс жүзіндегі нарықтық баға белгіленімдері арасындағы айырма) теріс болып табылады.
| Өлшем бірлігі | 2018 | 2019 | 2020 |
|---|---|---|---|
| Долл. АҚШ тоннасына | 47,4 | 31,7 | –5 |
| Долл. АҚШ | 6,2 | 4,2 | –0,7 |
ҚМГИ трейдингтік операцияларының аясында 2020 жылы қайта сатуға арналған шикі мұнай көлемі 8,5 млн тоннаны құрады. Көрсеткіштердің 22%-ке төмендеуі негізінен COVID-19 пандемиясына байланысты сұраныстың төмендеуіне байланысты болды.
| 2018 | 2019 | 2020 | |
|---|---|---|---|
| Қайта сатылатын шикі мұнай | 12 535 | 10 911 | 8 522 |
ҚМГИ бөлшек сауда желісі
Пандемия кезеңінде сұраныстың төмендеу жағдайында ҚМГИ бөлшек саудада өткізудің ең жоғары тиімділігін көрсетті. 2020 жылы Румыниядағы ҚМГИ бөлшек сауда нарығының үлесі, 2019 жылмен салыстырғанда, нарықтық сұраныстың төмендеуіне қарамастан, 0,9%-ке өсті (2019 жылғы желтоқсандағы 14,81%-пен салыстырғанда, 2020 жылғы желтоқсанның аяғында 15,71%).
2020 жылдың соңына қарай ҚМГИ бөлшек сауда желісі:
- Румыния: 284 АЖҚС пен 779 сату пункті (DOEX, RBI мен Cuves). Келесі станциялар ашылды: 10 CODO, 3 DODO, 13 DOEX, 11 шағын резервуар (RBI) және 65 CUVE;
- таяу шет елдер: 254 АЖҚС пен сату пункттері, оның ішінде Болгарияда — 60 АЖҚС (сегіз жаңа DOCODO және бір DODO станциясы ашылды), Грузияда — 102 АЖҚС (алғашқы салынған флагмандық CОСО Боржоми станциясын қоса алғанда, негізгі өңірлерде алты жаңа станция ашылды), Молдовада — 92 АЖҚС (бөлшек сауда желісін бес жаңа DOCO станциясына ұлғайту).